Papier (cz.1)

Każdy z pasjonatów parających się filatelistyką (zwłaszcza tych specjalizujących) ma swoje, indywidualnie wypracowane metody radzenia sobie np. z pomiarem grubości papieru, jego szorstkości, rozróżniania barw itd. itp. Metody te doskonalił poprzez szereg czynności, wykonywanych latami, które miały na celu zbadanie cech charakterystycznych kolekcjonowanych walorów. To co dla niektórych jest już oczywiste, dla innych jest dopiero początkiem przygody z filatelistyką.

Ten artykuł ma na celu zachęcenie wszystkich filatelistów do podzielenia się ze swoją wiedzą na temat swoich wypracowanych metod badań, pomiarów, przeprowadzania analiz oraz tych wszystkich czynności związanych z filatelistyką, które ciężko znaleźć w dostępnej literaturze. Mam nadzieję, że Ci nieco bardziej doświadczeni podzielą się swoją wiedzą i przedstawią, swoje  praktyczne i sprawdzone sposoby rozwiązywania problemów związanych z filatelistyką 

Papier.

            Niejednokrotnie o stopniu rzadkości znaczka, a także, co się z tym wiąże, jego wartością decyduje odmiana papieru na którym został on wydrukowany. Prawidłowa identyfikacja użytego do jego produkcji papieru pozwala stwierdzić, czy mamy do czynienia z jego pospolitą, czy też o wiele rzadszą odmianą. Badanie papieru oraz jego zaklasyfikowanie do odpowiedniej grupy, nie jest czynnością łatwą, a często niezbędną w trakcie porządkowania swojego zbioru. Pamiętać należy o tym, że w dostępnych katalogach i podręcznikach ujęte są tylko te odmiany papieru, których występowanie jednoznacznie stwierdzono na podstawie dotychczasowych badań filatelistów. Śledząc publikacje filatelistyczne widać jednak, że co chwilę pojawiają się jego nowe, dotychczas nieopisane odmiany, dotyczące danego znaczka bądź serii.

                Do cech charakteryzujących papier zaliczamy następujące jego właściwości :

- barwę papieru;

- grubość papieru;

- strukturę wewnętrzną papieru;

- przeźroczystość papieru,

- strukturę zewnętrzną papieru;

- zastosowane znaki wodne.  

                W poniższym opracowaniu, nie będę się skupiał nad wyjaśnianiem w jaki sposób powstaje dana cecha papieru np. barwienie, gładzenie, wytłaczanie znaku wodnego itd. itp. takie wiadomości dostępne są w bardzo licznych publikacjach filatelistycznych, napisanych przez fachowców z dziedziny poligrafii i nie tylko, w których wszystkie te procesy są dokładnie opisane. Postaram się tylko wyjaśnić, w jaki sposób w domowych warunkach, można próbować odpowiednio dokładnie te cechy zmierzyć, zbadać, rozróżnić.

1.  Barwa papieru

Podstawowym czynnikiem pozwalającym nam już na początku zakwalifikować znaczek do którejś z grup kolorystycznych jest wiedza, czy mamy do czynienia z papierem drzewnym, czy też bezdrzewnym. W pierwszym przypadku przeważają odcienie szare i żółtawe, natomiast w tym drugim barwa papieru zdecydowanie bardziej dąży do białości.

 

Rys.1. Papier bezdrzewny i drzewny w świetle odbitym.

 

Rys.2. Papier bezdrzewny i drzewny w świetle przechodzącym.

Rozróżnianie barwy papieru ma sens wówczas, gdy dysponujemy kilkoma egzemplarzami tego samego waloru filatelistycznego.  Wyłącznie wtedy możemy dostrzec różnice pomiędzy np. papierem barwy białej, żółtawobiałej i białożółtej.

Rys.3. Znaczek Fi.343,(od góry)  papier biały, żółtawobiały i białożółty.

Podobnie jak w przypadku rozróżniania barw znaczków, cecha ta jest najbardziej subiektywnie oceniana przez filatelistów. Bez możliwości wzajemnych porównań pomiędzy kilkoma znaczkami o tym samym numerze katalogowym, nie ma możliwości jednoznacznego przyporządkowania im barwy, jeżeli różną się one nieznacznie. Wyjątkiem jest, jeżeli barwa papieru połączona jest z inną jego cechą np. grubością. Mając w katalogu oznaczenie, że dany znaczek został wydrukowany na papierze białym, średnim oraz białożółtym, grubym, pomiar jego grubości pozwala nam przyporządkować mu barwę określoną w katalogu. Jednak, jeżeli stwierdzimy że w obrębie znaczków o tych samych cechach charakterystycznych papieru, występują wyraźne różnice w jego barwie, wówczas możemy sądzić, że mamy do czynienia z jego inną odmianą.  Należy jednak wykluczyć inne czynniki, mogące mieć wpływ na zmianę jego barwy, np. zagrzybienie, poddawanie długotrwałemu działaniu promieni słonecznych, wpływ użytych środków chemicznych, czy też proces „starzenia” się papieru. Dobrym pomysłem jest stworzenie sobie (np. z marginesów lub ze znaczków uszkodzonych bądź pospolitych o niskiej wartości materialnej) katalog barw papierów, w którym będziemy w odpowiedniej kolejności układać zidentyfikowane papiery, pozwoli nam to na zasadzie porównawczej na w miarę obiektywne przyporządkowanie odpowiedniej barwy.

2.  Grubość papieru

Pomiar grubości papieru przeprowadza się profesjonalnymi urządzeniami pomiarowymi, jednak są one dość kosztowne i raczej trudnodostępne dla przeciętnego kolekcjonera. W domowych warunkach do pomiaru grubości papieru można wykorzystać mikrometr lub suwmiarkę z odczytem elektronicznym. Przeprowadzanie pomiaru za pomocą mikrometru jest dokładnie opisane w wielu publikacjach filatelistycznych. Poniżej przedstawię czynności, które za pomocą suwmiarki z odczytem elektronicznym pozwolą nam w miarę dokładnie określić grubość badanego papieru.

Do niewątpliwych zalet, przemawiających za użyciem suwmiarki z odczytem elektronicznym należy zaliczyć : koszt nabycia (waha się w granicach kilkunastu złotych), łatwość wykonywania przy jej pomocy pomiarów oraz bezproblemowy odczyt pomierzonej wartości. Pamiętać jednak należy, że tylko zachowanie odpowiednich procedur pozwoli nam na dokładną interpretację otrzymanych wyników.

Rys.4. Zerowanie suwmiarki z odczytem elektronicznym.

 

Przed przystąpieniem do właściwych pomiarów, należy taka suwmiarkę skalibrować poprzez ustawienie jej w pozycji „0” (zamknięta) i wyzerować za pomocą odpowiedniego przycisku. W następnej kolejności należy sprawdzić czy jest ona właściwie skalibrowana. Posłużyć do tego mogą np. zwykłe śrubokręty precyzyjne, które z reguły mają opisaną swoją średnicę u nasady, a precyzja ich wykonania gwarantuje odpowiednią dokładność, przy kontroli pomiaru wykonywanego przez suwmiarkę.

Rys.5.Śrubokręty precyzyjne z opisaną średnicą.

 

Z własnego doświadczenia wiem, że czasem kilkukrotne włączenie/wyłączenie takiej suwmiarki daje nam odpowiednie rezultaty tzn. w położeniu „zamkniętym” wskazuje ona odczyt 0,00mm, natomiast podczas kontroli na 2-3 śrubokrętach pokazuje właściwy odczyt.

Rys.6.Przeprowadzenie pomiaru kontrolnego.

 Mając tak skalibrowaną suwmiarkę przystępujemy do pomiarów grubości papieru. Wykonujemy taki pomiar w 3-4 miejscach na znaczku, a następnie otrzymane wyniki uśredniamy. Oczywiście należy pamiętać o tych wszystkich zasadach, jakie stosujemy podczas wykonywania pomiaru przy użyciu mikrometru :

- unikać wyraźnych skaz papieru, wybrzuszeń, odkształceń spowodowanych np. zastosowaną technikę druku (staloryt lub typografia) itp.

- nie naciągamy oraz nie próbujemy poprzez zmianę docisku dopasowywać otrzymanego odczytu do wartości oczekiwanej (częsty błąd popełniany przez początkujących), dopiero odpowiednia interpretacja wyników pozwoli nam stwierdzić czy mamy do czynienia z  odmianą o innej grubości. Niektóre papiery posiadają „zmienną” grubość (przeważnie jest to opisane literaturze np. w PSPZP).

- pomiar pojedynczego waloru, w przypadku stwierdzenia innej wartości, niż opisanej w katalogu, nie pozwala nam na jednoznaczne stwierdzenie, że mamy do czynienia z nową odmianą. Większe prawdopodobieństwo wystąpienia takiej odmiany będziemy mieli, gdy badany papier znacznie różni się od opisanego w katalogu np. katalogowany jest znaczek tylko na papierze cienkim, a otrzymane wyniki kwalifikują go do przedziału „gruby”.

Przy starannym postępowaniu podczas wykonywania pomiaru, otrzymane wyniki będą satysfakcjonujące i zapewnią nam odpowiednią dokładność pozwalającą zaklasyfikować badany papier do odpowiedniej grupy.

3.  Struktura wewnętrzna papieru.

Strukturę wewnętrzną papieru użytego do produkcji znaczków pocztowych dzielimy generalnie na dwa rodzaje :

-  jednolitą - masa papierowa rozłożona jest równomiernie      
- o nierównym przeźroczu tworzącym regularne wzory, przeważnie w formie siatki  od egutera,

Rys.7. Papier bezdrzewny i drzewny o strukturze jednolitej.

Rys.8. Papier bezdrzewny i drzewny o strukturze w formie siatki od egutera.

 

Badanie przeprowadzamy prześwietlając znaczek, można to wykonać poprzez umieszczenie znaczka pomiędzy źródłem światła, a naszym polem widzenia. W celu wygodnego i swobodnego oglądania badanego waloru można użyć do tego : szklanki o szerokiej podstawie z przeźroczystego szkła, chusteczki higienicznej i np. lampki czołowej tzw. czołówki. Szklankę od wewnątrz wyściełamy chusteczką, której zadaniem będzie odpowiednie, jednostajne rozproszenie światła, tak aby nie padało ono bezpośrednio na badany walor, gdyż mogłoby nas oślepiać oraz nierównomiernie oświetlać badany znaczek.  Szklankę odwracamy dnem do góry, umieszczamy w niej źródło światła, a znaczek poddawany oględzinom umieszczamy bezpośrednio na niej.

Rys.9. Podświetlona szklanka na której umieszczamy badany walor.

Tym samym sposobem badamy zagęszczenie struktury wewnętrznej papieru, określamy czy tworzy on zwartą masę, czy też posiada on strukturę „gąbczastą” - z dużą zawartaścią porów wypełnionych powietrzem.

(c.d.n.)

Piotr Pisula

pitervis@interia.pl